Nieuwe regels die van toepassing zijn op B2B-relaties – Misbruik van economische afhankelijkheid en het verbod op onrechtmatige bedingen

24 mei 2019 werd in het Belgisch Staatsblad een reeks maatregelen gepubliceerd om misbruik te bestrijden en het evenwicht in de economische betrekkingen tussen ondernemingen te herstellen. Deze nieuwe wet brengt belangrijke veranderingen met zich mee in de B2B-relaties, met name in de retail sector.

De nieuwe principes worden hieronder nader toegelicht. 

1. Misbruik van economische afhankelijkheid

De nieuwe regels introduceren in de Belgische wetgeving het begrip "economische afhankelijkheid" dat bijvoorbeeld kan voorkomen in de relatie tussen een leverancier en een detailhandelaar. Een bedrijf bevindt zich in een situatie van economische afhankelijkheid tegenover een ander bedrijf wanneer:

1. zij niet binnen een redelijke termijn, tegen redelijke voorwaarden en tegen redelijke kosten over een redelijk gelijkwaardig alternatief beschikt,
2. dit de andere partij in staat stelt haar voordelen of voorwaarden op te leggen die onder normale marktomstandigheden niet kunnen worden verkregen.

De situatie van economische afhankelijkheid is als zodanig niet verboden, maar slechts het misbruik van een dergelijke situatie, aangezien de mededinging op de betrokken Belgische markt of een wezenlijk deel daarvan kan worden beïnvloed.

De wet geeft een aantal voorbeelden van praktijken die als misbruik van economische afhankelijkheid kunnen worden beschouwd:

• het weigeren van een verkoop, een aankoop of van andere transactievoorwaarden;
• het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke aan- of verkoopprijzen of van andere onbillijke contractuele voorwaarden;
• het beperken van de productie, de afzet of de technische ontwikkeling ten nadele van de verbruikers;
• het toepassen ten opzichte van economische partners van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties, waarmee hen nadeel wordt berokkend bij de mededinging;
• het feit dat het sluiten van overeenkomsten afhankelijk wordt gesteld van het aanvaarden door de economische partners van bijkomende prestaties, die naar hun aard of volgens het handelsgebruik geen verband houden met het onderwerp van deze overeenkomsten.

De Mededingingsautoriteit is bevoegd om toe te zien op de naleving van deze nieuwe regels. Zij kan boetes opleggen tot 2% van de omzet van de betrokken onderneming, alsmede dwangsommen bij niet-naleving van haar beslissing. Een partij die te maken krijgt met misbruik van economische afhankelijkheid kan ook een stakingsvordering instellen bij de Belgische rechtbanken om een einde te maken aan deze praktijken.

De nieuwe regels tegen misbruik van economische afhankelijkheid zijn opgenomen in boek IV van het Wetboek van Economisch Recht en treden in mei 2020 in werking.

2. Onrechtmatige bedingen

De nieuwe verordening verbiedt ook "onrechtmatige bedingen" in overeenkomsten tussen ondernemingen. In het algemeen wordt een contractueel beding als onrechtmatig beschouwd indien het, op zich of in combinatie met andere bedingen, een "kennelijk onevenwicht" creëert tussen de rechten en verplichtingen van de partijen.

Naast dit algemene verbod bevat de wet een "zwarte lijst" van onrechtmatige en onder alle omstandigheden verboden bedingen. Dit zijn clausules die bedoeld zijn om:

• te voorzien in een onherroepelijke verbintenis van de andere partij terwijl de uitvoering van de prestaties van de onderneming onderworpen is aan een voorwaarde waarvan de verwezenlijking uitsluitend afhankelijk is van haar wil;
• de onderneming het eenzijdige recht te geven om een of ander beding van de overeenkomst te interpreteren;
• in geval van betwisting, de andere partij te doen afzien van elk middel van verhaal tegen de onderneming;
• op onweerlegbare wijze de kennisname of de aanvaarding van de andere partij vast te stellen met bedingen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst.

De wet bevat ook een "grijze lijst" van vermeende onrechtmatige bedingen, tenzij de onderneming kan aantonen dat deze bedingen niet leiden tot een duidelijk gebrek aan evenwicht tussen de rechten en plichten van de partijen. Dit zijn clausules die bedoeld zijn om:

• de onderneming het recht te verlenen om zonder geldige reden de prijs, de kenmerken of de voorwaarden van de overeenkomst eenzijdig te wijzigen (bijvoorbeeld de prijs);
• leiden tot de stilzwijgende verlenging of hernieuwing van de overeenkomst zonder redelijke opzeggingstermijn;
• zonder tegenprestatie het economische risico op een partij leggen indien die normaliter op de andere onderneming of op een andere partij bij de overeenkomst rust;
• de rechten van de ene partij te beperken of uit te sluiten in geval van contractbreuk van de andere partij;
• de partijen te binden zonder een redelijke opzegtermijn vast te stellen;
• een partij te ontslaan van haar aansprakelijkheid in geval van fraude of grove nalatigheid;
• in geval van niet-uitvoering of vertraging in de uitvoering van de verbintenissen van de andere partij, schadevergoedingsbedragen vast te stellen die kennelijk niet evenredig zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden.

Het verbod op onrechtmatige bedingen zal in november 2020 in werking treden, maar alleen voor overeenkomsten die na die datum worden gesloten, verlengd of gewijzigd.

3. Oneerlijke marktpraktijken

Ten slotte verbiedt de nieuwe verordening "misleidende" en "agressieve" handelspraktijken tussen bedrijven onderling.

De definitie van misleidende en agressieve marktpraktijken is gebaseerd op bestaande bepalingen die misleidende en agressieve praktijken in B2C-relaties verbieden. Een handelspraktijk wordt als agressief in de zin van de wet beschouwd indien "die in haar feitelijke context, al haar kenmerken en omstandigheden en de beperkingen van het communicatiemedium in aanmerking genomen, essentiële informatie welke de andere onderneming, naargelang de context, nodig heeft om een geïnformeerd besluit over een transactie te nemen, weglaat en haar er toe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat zij anders niet had genomen" een onderneming een machtspositie ten opzichte van een andere onderneming inneemt die haar onder druk zet, zelfs zonder fysiek geweld te gebruiken of te dreigen, zodat haar mogelijkheden om met kennis van zaken een beslissing te nemen, aanzienlijk beperkt zijn.

De nieuwe regels die oneerlijke handelspraktijken verbieden, zullen in augustus 2019 in werking treden.

4. Betalingstermijnen

Naast de hierboven beschreven wijzigingen is op 10 april 2019 een wetsontwerp tot wijziging van de wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties goedgekeurd.

Dit verbiedt ondernemingen nu om betalingstermijnen van meer dan 60 dagen overeen te komen indien de schuldeiser (bv. de leverancier) een KMO is en de schuldenaar (de detailhandelaar) geen KMO is.

Deze maatregel treedt in werking binnen zes maanden na zijn bekendmaking in het Belgisch Staatsblad.