Geclausuleerd eigendomsvoorbehoud. Wenk onder Hof Amsterdam, 18-12-2018

David Bos is redactioneel medewerker van het tijdschrift Rechtspraak Insolventierecht (RI).

Kan een leverancier met een bedongen geclausuleerd eigendomsvoorbehoud jegens een derde waaraan de zaken op instructie van de koper feitelijk zijn afgegeven, krachtens overeenkomst of uit hoofde van onrechtmatige daad aanspraak op betaling of schadevergoeding maken?

Wenk in RI 2019/11, ECLI:NL:GHAMS:2018:4765

Een eigendomsvoorbehoud beoogt de verkoper van zaken te beschermen. Als betaling van de koopsom uitblijft, kan de verkoper met een beroep op het eigendomsvoorbehoud afgifte van de zaken vorderen. Naar Nederlands recht wordt immers vermoed dat de overdracht plaatsvindt onder de opschortende voorwaarde van voldoening van de tegenprestatie. In het handelsverkeer wordt regelmatig afgesproken dat de verkrijger ondanks het eigendomsvoorbehoud toch over de zaken mag beschikken zolang betaling niet heeft plaatsgevonden, mits dat past binnen de normale bedrijfsuitoefening van de verkrijger. Dat is een geclausuleerd eigendomsvoorbehoud.

In deze zaak gaat het om een keten van drie op elkaar aansluitende (koop)overeenkomsten voor bunkers voor een specifiek schip. In alle overeenkomsten is een geclausuleerd eigendomsvoorbehoud opgenomen. De clausule houdt in dat de bunkers gebruikt mogen worden voor de voortstuwing van het schip.

Argos, als laatste partij in de keten, zorgt er in opdracht van haar koper voor dat de bunkers feitelijk worden afgeleverd bij het schip. Als haar koper in betalingsproblemen komt en uiteindelijk in staat van faillissement komt te verkeren, probeert zij om de eerste partijen in de keten (de eigenaar van het schip en de tijdbevrachter) aan te spreken. Zij slaagt daar niet in, omdat er in de omstandigheden van het geval geen koopovereenkomst tot stand is gekomen tussen Argos en die partijen.

Ook haar poging om de schade op grond van onrechtmatige daad vergoed te krijgen mislukt. De eigenaar en de tijdbevrachter mochten volgens het Hof redelijkerwijs begrijpen dat Argos met het gebruik van de bunkers voor voorstuwing van het schip instemde. Een belangrijke omstandigheid daarbij is dat Argos wist dat het schip na aflevering van de bunkers zou uitvaren terwijl haar facturen nog niet zouden worden voldaan. Zelfs als aangenomen zou worden dat de koper van Argos over de bunkers beschikt heeft in weerwil van het eigendomsvoorbehoud, kan geen onrechtmatig handelen van de eigenaar van het schip/de tijdbevrachter worden aangenomen. Argos heeft de bunkers zelf bij die partij afgeleverd, terwijl ze wist dat haar koper geen schepen exploiteerde. Ze behoorde dus te weten dat de bunkers bij een ander dan haar koper terechtkwamen en dat gebruik zou plaatsvinden. Daarnaast worden er door het hof meerdere omstandigheden opgesomd die in de weg staan aan het aannemen van een onrechtmatige daad.

De les van deze zaak is dat een geclausuleerd eigendomsvoorbehoud een risico inhoudt voor de gebruiker daarvan. Als duidelijk is dat de koper de zaken feitelijk bij een ander laat afleveren, zijn duidelijke afspraken over dat eigendomsvoorbehoud met die ander nodig om het ook tegen die partij in te kunnen roepen. In dit geval blijft de verkoper achter met lege handen en kon de eigenaar van het schip/de tijdbevrachter de verschuldigde bedragen bevrijdend voldoen aan zijn contractuele wederpartij. De verkoper kan zijn vordering slechts ter verificatie in het faillissement van zijn koper indienen.