Gebondenheid aan een cao in concernverband

Indien een werkgever onder een cao valt, is het van belang de arbeidsvoorwaarden daarop af te stemmen. Individuele afspraken tussen werkgever en werknemer in strijd met de cao zijn in beginsel nietig. In de praktijk kan dit consequenties hebben, bijvoorbeeld als de werkgever met terugwerkende kracht het cao-loon moet nabetalen. Een interessante situatie kan ontstaan in geval binnen een concern verschillende arbeidsvoorwaarden gelden en daarbij ook nog eens een cao betrokken is. Wat geldt als slechts één onderdeel van een concern lid is van de werkgeversorganisatie die partij is bij de relevante cao? Is de cao dan van toepassing op het hele concern, of slechts op de werkgever die lid is van de werkgeversorganisatie?

Achtergrond gebondenheid aan de cao

Recentelijk heeft het hof 's-Hertogenbosch zich uitgesproken over dit vraagstuk. In de zaak die voorlag ging het om een concern dat bestond uit vier vennootschappen (één holding en drie werkmaatschappijen) waarbij één van de werkmaatschappijen lid was van de werkgeversvereniging bij de cao voor de gemaksvoedingsindustrie (die niet algemeen verbindend was verklaard). De werkmaatschappijen waren complementair aan elkaar, wat betekent dat er sprake was van een nauwe samenhang in de activiteiten van het gehele concern. De vakbond FNV vorderde in deze zaak naleving van de cao voor de gemaksvoedingsindustrie door alle vennootschappen binnen het concern. De FNV betoogde dat de vier vennootschappen samen één onderneming vormden, waardoor zij gezamenlijk onder de werkingssfeer van de cao zou vallen. Het concern betoogt het tegendeel en voert aan dat de vier zelfstandige vennootschappen niet als één onderneming in de zin van de cao kunnen worden beschouwd en dat de overige drie vennootschappen om die reden niet aan de cao zijn gebonden.

Oordeel van het hof

Het hof gaat gedeeltelijk mee met het verweer van het concern en bepaalt dat de verschillende entiteiten juridisch gezien inderdaad (als vier) zelfstandige ondernemingen moeten worden gezien. Dat neemt niet weg dat de verschillende ondernemingen in het normale spraakgebruik en op basis van de werkingssfeer van de cao wel kunnen worden beschouwd als één onderneming. Dit leidt volgens het hof nog niet tot een directe binding aan de cao. Het hof oordeelt dat als slechts één vennootschap binnen het concern lid is van de werkgeversvereniging, dat niet resulteert in een automatische binding voor de overige vennootschappen binnen het concern. Volgens het hof ging het in deze zaak om zelfstandige rechtspersonen, die zelf geen lid zijn van de werkgeversvereniging die de cao voor de gemaksvoedingsindustrie had gesloten. Dat het concern wel te zien is als één onderneming in het kader van de werkingssfeer van de cao maakt dit niet anders. De overige drie vennootschappen zijn om deze reden niet gebonden aan de cao voor de gemaksvoedingsindustrie. Dat dit leidt tot ongelijke behandeling van werknemers binnen het gehele concern doet hier niets aan af, aldus het hof.

Tips voor de praktijk

Het cao-recht en de binding aan cao's kan erg complex uitwerken in de praktijk. Indien sprake is van een concern is het goed om helder in kaart te brengen of onderdelen van het concern, en zo ja welke, gebonden zijn aan een cao. Daarbij kan onder meer worden gekeken naar de werkingssfeer van de geldende cao. Uitgangspunt is dat ondernemingen alleen gebonden zijn aan een cao als zij onder die werkingssfeer vallen én aangesloten zijn bij de bij de cao betrokken werkgeversvereniging (tenzij sprake is van een algemeen verbindend verklaarde cao). Dit uitgangspunt brengt met zich mee dat vennootschappen in een concern, die geen lid zijn van de werkgeversvereniging die de betreffende cao heeft gesloten, in beginsel niet (direct) gebonden zijn aan de cao. Vanzelfsprekend kan een dergelijke vennootschap ervoor kiezen om de cao vrijwillig toe te passen of te incorporeren in de arbeidsovereenkomst, bijvoorbeeld vanuit de gedachte de medewerkers binnen het concern op gelijk niveau te belonen. Deze verplichting is er in beginsel echter niet. Vennootschappen die geen lid zijn van de betrokken werkgeversverenigingen en de cao niet vrijwillig toepassen of incorporeren, zijn niet verplicht de bepalingen uit de cao na te leven.