Hof van Justitie EU: vrije advocaatkeuze voor verzekerden

Op 7 november 2013 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie een belangrijk arrest gewezen voor rechtsbijstandsverzekeraars. Het Hof heeft kort gezegd geoordeeld dat de verzekerde bij gerechtelijke of administratieve procedures het recht heeft zijn eigen advocaat te kiezen. Daarvoor is niet vereist dat de verzekeraar de zaak heeft doorverwezen naar een externe advocaat. Ook is niet van belang of voor de desbetreffende procedure procesvertegenwoordiging verplicht is.

Prejudiciële vragen

Het Hof heeft het arrest gewezen naar aanleiding van prejudiciële vragen van de Hoge Raad. De Hoge Raad diende te oordelen over een geschil tussen de heer Sneller en DAS. Sneller wilde een kantonprocedure starten tegen zijn voormalige werkgever. Hij wilde zich daarbij laten bijstaan door een zelf gekozen advocaat. Zijn rechtsbijstandsverzekeraar, DAS, vergoedde de advocaatkosten niet. Op grond van de polisvoorwaarden mocht Sneller alleen een eigen advocaat kiezen indien de zaak door DAS werd uitbesteed aan een externe rechtshulpverlener.

Sneller vordert in kort geding vergoeding van de advocaatkosten door DAS. Zowel de rechtbank als het gerechtshof wijst de vordering van Sneller af. Sneller gaat in cassatie. De Hoge Raad schorst de zaak en stelt twee prejudiciële vragen aan het Hof:

1. Mag een rechtsbijstandsverzekeraar in haar polisvoorwaarden bepalen dat de kosten van een zelf gekozen advocaat slechts onder dekking vallen indien de verzekeraar van mening is dat de behandeling van de zaak aan een externe rechtshulpverlener moet worden uitbesteed?
2. Maakt het voor de beantwoording van die vraag verschil of voor de desbetreffende procedure rechtsbijstand verplicht is?

Richtlijn 87/344

Het Hof toetst de vragen aan Richtlijn 87/344 met betrekking tot de vrije keuze van de rechtshulpverlener. Deze richtlijn beschermt het belang van de verzekerde om zelf zijn rechtshulpverlener te kunnen kiezen in het kader van gerechtelijke of administratieve procedures of bij een belangenconflict. Voor de onderhavige zaak is voornamelijk artikel 4, lid 1, sub a van de richtlijn van belang:

In elke overeenkomst inzake rechtsbijstandverzekering moet uitdrukkelijk worden bepaald dat

a) indien een advocaat of andere persoon die volgens het nationaal recht gekwalificeerd is, wordt gevraagd de belangen van de verzekerde in een gerechtelijke of administratieve procedure te verdedigen, te vertegenwoordigen of te behartigen, de verzekerde vrij is om deze advocaat of andere persoon te kiezen;

Deze bepaling is in de Nederlandse wet geïmplementeerd in artikel 4:67 Wet op het financieel toezicht.

Vraag 1: alleen recht op vrije advocaatkeuze als verzekeraar zaak uitbesteedt?

DAS stelt dat uit de woorden ‘wordt gevraagd’ in artikel 4 van de richtlijn kan worden opgemaakt dat het recht op vrije advocaatkeuze alleen bestaat indien de rechtsbijstandsverzekeraar een externe rechtshulpverlener vraagt de belangen van verzekerde te behartigen. Zolang de werknemers van de verzekeraar de zaak zelf behandelen, bestaat geen recht op een eigen advocaatkeuze, aldus DAS.

Het Hof oordeelt dat een dergelijke restrictieve uitleg van de richtlijn niet kan worden aanvaard. De richtlijn heeft tot doel de belangen van verzekerden ruim te beschermen. Uit artikel 4 en de considerans vloeit voort dat de vrije advocaatkeuze niet kan worden beperkt tot situaties waarin de verzekeraar besluit de zaak uit te besteden aan een externe rechtshulpverlener.

Het Hof geeft daarbij aan dat de verzekeraar in bepaalde gevallen wel beperkingen kan stellen aan de kosten die worden vergoed. Deze beperkingen mogen het recht op vrije advocaatkeuze echter niet van haar inhoud beroven. Dat zou volgens het Hof bijvoorbeeld het geval zijn als het voor de verzekerde in de praktijk onmogelijk zou worden een redelijke keuze te maken over zijn procesvertegenwoordiging. Het is aan de nationale rechter om te beoordelen of een bepaalde beperking geoorloofd is. Daarnaast staat het partijen vrij om een hoger niveau van vergoeding van de kosten van rechtsbijstand overeen te komen, eventueel tegen betaling van een hogere premie.

Het Hof concludeert dat de richtlijn zich er tegen verzet dat een rechtsbijstandsverzekeraar bedingt dat de kosten van rechtsbijstand van een door verzekerde gekozen advocaat slechts kunnen worden vergoed indien de verzekeraar van mening is dat de behandeling van de zaak aan een externe rechtshulpverlener moet worden uitbesteed.

Vraag 2: Is van belang of procesvertegenwoordiging verplicht is?

Het Hof overweegt dat de richtlijn een algemene strekking en bindend karakter heeft. De reikwijdte van de richtlijn is daarom niet afhankelijk van nationale regels over de vertegenwoordiging in rechte. Voor het recht op vrije advocaatkeuze is daarom niet van belang of procesvertegenwoordiging in een bepaalde procedure verplicht is.

Gevolgen van deze uitspraak

De uitspraak van het Hof heeft tot gevolg dat verzekerden een eigen advocaat mogen kiezen op het moment dat sprake is van een gerechtelijke of administratieve procedure. De rechtsbijstandsverzekeraar dient de kosten van die advocaat te vergoeden. Aangezien die kosten hoger zijn dan kosten van eigen werknemers, bestaat het risico dat de premies stijgen.

Naar aanleiding van deze uitspraak zullen veel rechtsbijstandsverzekeraars hun polisvoorwaarden moeten aanpassen. De uitspraak geeft verzekeraars wel de mogelijkheid de vergoeding te beperken. Naar verwachting zal zich de komende jaren jurisprudentie gaan ontwikkelen waaruit kan worden opgemaakt in hoeverre beperkingen geoorloofd zijn.