Home / Publicaties / Onttrekking vermogen aan verhaal door misbruik van...

Onttrekking vermogen aan verhaal door misbruik van afgescheiden vermogen: geen vereenzelviging, wel onrechtmatig

HR 7 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2285 (Resort of the World/Maple Leaf)

26/10/2016

Inleiding

Eiser in cassatie, Resort of the World, heeft verweerder in cassatie, Maple Leaf (een stichting particulier fonds naar het recht van Sint Maarten) en haar begunstigde aansprakelijk gesteld voor schade als gevolg van fraude gepleegd door deze begunstigde (tevens enig bestuurder Maple Leaf).

Laatstgenoemde heeft als financial controller een aan Resort of the World gelieerde vennootschap toebehorende villa overgedragen aan Maple Leaf. Na ontdekking van deze fraude is hij ontslagen.

Resort of the World stelt dat Maple Leaf als dekmantel van diens bestuurder wordt gebruikt om diens vermogensbestanddelen aan het verhaal van Resort of the World te onttrekken. Resort of the World legt aan haar vordering op Maple Leaf ten grondslag: vereenzelviging, misbruik van identiteitsverschil, onrechtmatig profiteren van fraude en ongerechtvaardigde verrijking. In eerste aanleg en in hoger beroep wordt de vordering tegen Maple Leaf afgewezen. De vordering tegen de frauderende begunstigde wordt toegewezen, maar die biedt (vermoedelijk) geen verhaal.

Vereenzelviging

Resort of the World keert zich in de eerste plaats tegen de verwerping door het Hof van het beroep op vereenzelviging van begunstigde met Maple Leaf. Het Hof heeft volgens Resort of the World de maatstaf als door de Hoge Raad geformuleerd in een arrest van 13 oktober 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA7480, NJ 2000/698 (Rainbow) verkeerd toegepast.

In het Rainbow-arrest overwoog de Hoge Raad dat misbruik maken van identiteitsverschil in de regel moet worden aangemerkt als een onrechtmatige daad die verplicht tot het vergoeden van schade die door het misbruik aan derden worden toegebracht. Deze verplichting tot schadevergoeding rust niet alleen op de persoon die met gebruikmaking van zijn zeggenschap de betrokken rechtspersoon tot medewerking aan dat onrechtmatig handelen heeft gebracht, doch ook op deze rechtspersoon zelf, omdat het ongeoorloofde oogmerk van degene die deze rechtspersoon beheerst rechtens dient te worden aangemerkt als een oogmerk ook van die rechtspersoon. Vereenzelviging van de betrokken (rechts)personen kan, in uitzonderlijke omstandigheden, de meest aangewezen vorm van redres zijn. Maar indien een op benadeling van één bepaalde crediteur gerichte handelwijze onrechtmatig is jegens deze crediteur, brengt de verplichting de daardoor aangerichte schade te vergoeden niet mee dat de omvang van deze schade zonder meer gelijk is aan het bedrag van de vordering waarvan men het verhaal wilde verijdelen. In een dergelijk geval is vereenzelviging een vorm van redres die te ver gaat.

Het misbruik van identiteitsverschil tussen Maple Leaf en diens begunstigde zou erin hebben bestaan dat vermogen aan het verhaal van fraudeschade wordt onttrokken door onderbrenging in Maple Leaf terwijl de woonlasten uit het vermogen van de begunstigde worden voldaan. Het beroep op misbruik van identiteitsverschil wordt door het Hof verworpen omdat de omvang van de schade die Resort of the World lijdt doordat zij geen verhaal kan nemen niet zonder meer gelijk is aan de omvang van de schade die zij lijdt door de gestelde fraude. Het oordeel van het Hof dat vereenzelviging van Maple Leaf met diens begunstigde in de onderhavige situatie een vorm van redres is die te ver gaat, geeft in het licht van de in het Rainbow-arrest neergelegde regels geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk, aldus de Hoge Raad.

Onrechtmatig profiteren

De Hoge Raad overweegt dat Resort of the World in het licht van de aangevoerde feiten en omstandigheden terecht heeft geklaagd tegen het oordeel van het Hof dat van onrechtmatig profiteren van identiteitsverschil geen sprake is. Dat geldt in het bijzonder voor de omstandigheden dat de villa om niet aan Maple Leaf is overgedragen, dat dit is geschied op een moment dat begunstigde al ernstig rekening diende te houden met de mogelijkheid dat zijn, ten tijde van de oprichting van Maple Leaf reeds gaande zijnde, fraude zou worden ontdekt en tot een aanzienlijke claim van Resort of the World op hem zou leiden en dat begunstigde de woonlasten is blijven betalen. Daarbij moet ook in aanmerking worden genomen dat Resort of the World de gestelde onrechtmatigheid mede heeft gebaseerd op de stelling dat begunstigde zijn fraude heeft voortgezet in de wetenschap dat de door hem verworven en bewoonde villa veilig was voor verhaal door Resort of the World.

Toerekening onrechtmatige daad

Ook de klacht tegen het oordeel van het Hof dat het onrechtmatige handelen van begunstigde niet aan Maple Leaf kan worden toegerekend slaagt. Voor het antwoord op de vraag onder welke omstandigheden een onrechtmatig handelen of nalaten van personen door wie de rechtspersoon aan het rechtsverkeer deelneemt, als eigen onrechtmatig handelen aan een rechtspersoon kan worden toegerekend, is beslissend of dat handelen of nalaten in het maatschappelijk verkeer heeft te gelden als handelen of nalaten van de rechtspersoon zelf (HR 6 april 1979, ECLI:NL:HR:1979:AH8595, NJ 1980/34 (Kleuterschool Babbel)). Dat geldt voor gedragingen van een bestuurder, maar de formele hoedanigheid van de handelende persoon is niet beslissend voor de toerekeningsvraag. Indien, zoals hier wordt aangenomen, begunstigde de volledige zeggenschap over Maple Leaf had, ook in de periodes dat hij geen bestuurder was, en dat hij haar 'ultimate beneficiary' is, is in beginsel aan de aan te leggen maatstaf voldaan. Dat het hier om een aansprakelijkheidskwestie gaat, doet daaraan niet af, zoals ook blijkt uit rov. 3.6 van HR 11 november 2005, ECLI:NL:HR:2005:AT6018, NJ 2007/231, aldus de Hoge Raad.

Ongerechtvaardigde verrijking

De klacht tegen de overweging van het Hof dat de handelwijze van Maple Leaf valt binnen haar doelomschrijving, die niet verboden, onbehoorlijk of ongebruikelijk is, slaagt eveneens. Maple Leaf heeft door de inbreng en het beheer van de villa welbewust ten koste van Resort of the World geprofiteerd van de door de begunstigde gepleegde fraude. Het Hof heeft niet onderzocht of de – op zichzelf, bij een stichting particulier fonds in het bijzonder, toelaatbare – inbreng en het beheer van de villa op die grond onrechtmatig zijn geweest jegens Resort of the World.

De omstandigheid dat de verrijking van een rechtspersoon haar oorzaak vindt in een handelwijze die valt binnen de grenzen van de doelomschrijving van die rechtspersoon, welke doelomschrijving op zichzelf niet verboden, onbehoorlijk of ongebruikelijk is, is – ook bij een stichting particulier fonds – niet onverenigbaar met het oordeel dat die verrijking ongerechtvaardigd is. Het Hof had dus ook deze grondslag dienen te onderzoeken aan de hand van de stellingen van Maple Leaf, welke stellingen het oordeel van ongerechtvaardigdheid van de verrijking kunnen dragen.

Tot slot

Dit arrest van de Hoge Raad laat zien dat er meerdere wegen (onrechtmatige daad, ongerechtvaardigde verrijking) zijn die naar Rome leiden wanneer duidelijk sprake is van misbruik van identiteitsverschil tussen een rechtspersoon en degene die daarover zeggenschap heeft. Het leerstuk van vereenzelviging blijft echter alleen in zeer uitzonderlijke omstandigheden toepassing vinden.

Auteurs

Guillaume Creijghton