Bestuurlijke lus: extra mogelijkheid herstel gebreken voor bestuursorganen

Op 1 januari 2010 is de Algemene wet bestuursrecht aangevuld met de regeling die de 'bestuurlijke lus' wordt genoemd. Deze regeling geeft de rechter de mogelijkheid om tijdens beroepsprocedures bestuursorganen de gelegenheid te geven om fouten te herstellen. Op deze wijze moet worden voorkomen dat een rechter een besluit vernietigt op grond van een formeel gebrek en het besluitvormingstraject moet worden overgedaan.

Wat was de aanleiding voor deze regeling?
Al jaren is de klacht dat bestuursrechtelijke procedures te lang duren. Daarnaast is een klacht dat de bestuursrechtspraak te weinig effectief is. Als de rechter een formele fout constateert, dan wordt het besluit vernietigd, zonder dat er een inhoudelijk oordeel over het besluit wordt gegeven. Er moet dan een nieuw besluit worden genomen, waartegen opnieuw een bestuursrechtelijke procedure kan worden aangewend. Dat geeft een enorme vertraging.
In de afgelopen jaren is er in de bestuursrechtspraak aandacht geweest voor deze problematiek. De bestuursrechter heeft meer en meer gebruikgemaakt van de mogelijkheden om het geschil definitief te beslechten, door bijvoorbeeld wel het besluit te vernietigen (op formele gronden) maar de rechtsgevolgen in stand te laten. De nieuwe regeling biedt de rechter meer mogelijkheden om bestuursorganen fouten te laten herstellen.

Wat zijn de mogelijkheden van de regeling?
De rechter kan een bestuursorgaan in de gelegenheid stellen een gebrek in het besluit te herstellen. De rechter doet dan een tussenuitspraak en bepaalt in die uitspraak een termijn waarbinnen het bestuursorgaan het gebrek kan herstellen. Deze tussenuitspraak is niet voor beroep vatbaar. Het bestuursorgaan dient vervolgens de rechtbank zo spoedig mogelijk mede te delen of gebruikgemaakt wordt van de gelegenheid om het gebrek te herstellen.
Als het bestuursorgaan hiervan gebruikmaakt, dan moet het zo snel mogelijk schriftelijk laten weten op welke wijze het gebrek is hersteld. De andere partijen krijgen dan de gelegenheid om daarover hun zienswijze naar voren te brengen. Daarna volgt er een einduitspraak, waarbij rekening wordt gehouden met de wijze waarop het bestuursorgaan het gebrek hersteld heeft.

De rechter mag geen gebruikmaken van de bestuurlijke lus als belanghebbenden die niet als partij aan het geding deelnemen, daardoor onevenredig kunnen worden benadeeld. De rechter zal dus moeten beoordelen of de positie van derden/belanghebbenden die niet bij de procedure betrokken zijn, door toepassing van de bestuurlijk lus kan worden geschaad. In dat geval zal hij geen gebruik mogen maken van de regeling.

Deze regeling kan zowel toepassing vinden in de fase van beroep (bij de rechtbank, sector bestuursrecht) als ook in hoger beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Toepassing in de praktijk
De wet heeft onmiddellijke werking. Dat betekent dat met ingang 1 januari 2010 in lopende procedures van deze mogelijkheid gebruik kan worden gemaakt. De Rechtbank Breda heeft op 12 januari 2010 twee uitspraken gewezen, waarin is ingegaan op de mogelijkheid tot toepassing van de bestuurlijke lus.

In de eerste uitspraak ging het om een bouwplan voor de uitbreiding van twee woningen. Het betrof een bouwvergunning die met vrijstelling was verleend. De rechter oordeelde dat de gemeente in het besluit onvoldoende was ingegaan op een aantal stellingen van de eisende partij over onder meer aantasting van het woongenot. Daarnaast was het de vraag of het bouwplan voldeed aan redelijke eisen van welstand. Het welstandsadvies bevatte geen motivering en voor de rechter was niet inzichtelijk of getoetst was volgens de geldende criteria. De rechtbank heeft de gemeente nu de mogelijkheid gegeven om binnen twaalf weken na de uitspraak:
- nader onderzoek te verrichten of te laten verrichten naar de gevolgen van het project voor het woongenot van eiser, en de resultaten van dit onderzoek neer te leggen in een afzonderlijk rapport
- de aanvraag nogmaals voor te leggen aan een persoon of instantie die beoordeelt of het project voldoet aan de redelijke eisen van welstand, aan de hand van de 'checklist welstandstoets' als bedoeld in gedingstuk 4, en het advies van de betreffende persoon of instantie in te zenden.

In de tweede uitspraak ging het om een tijdelijke ontheffing van een bestemmingsplan en een bouwvergunning voor noodlokalen bij een school. De rechtbank oordeelde dat de gemeente onvoldoende gemotiveerd had of er sprake was van een tijdelijke behoefte. Daarnaast was onvoldoende ingegaan op de vraag of het algemeen belang bij plaatsing van deze gebouwen zwaarder zou moeten wegen dat het individueel belang van eisers bij behoud van hun woongenot. De rechter kwam tot de conclusie dat het besluit onvoldoende zorgvuldig was voorbereid en onvoldoende was gemotiveerd. De rechtbank zou de gemeente in de gelegenheid hebben kunnen stellen om de gebreken te herstellen. Echter de rechtbank gaf de gemeente die gelegenheid niet. Redenen daarvoor waren volgens de rechtbank dat een nader onderzoek zou moeten leiden tot een hernieuwde belangenafweging en voorts dat er een reële kans was dat het besluit gewijzigd zou gaan worden, omdat de behoefte aan de noodlokalen inmiddels was gewijzigd als gevolg van het beschikbaar komen van een ander gebouw. De rechtbank vernietigde de beslissing van de gemeente en oordeelde dat de rechtbank een nieuwe beslissing op de aanvraag moet nemen.

Tot slot
Het toepassen van de bestuurlijke lus is een bevoegdheid van de rechter. Partijen hebben wel de mogelijkheid de rechter te wijzen op deze bevoegdheid en de rechter te verzoeken om van die bevoegdheid zo nodig gebruik te maken. Dat kan voorkomen dat een besluit op een formeel punt wordt vernietigd en de procedure opnieuw moet worden gedaan.